Sinds schooljaar 2022-2023 is er een stadsbrede afspraak dat kinderen jonger dan 5,5 jaar, zonder oudere broer of zus in de PO leeftijd, direct mogen starten in het reguliere onderwijs. Voor deze scholen hebben wij een startpakket samengesteld. Dit pakket bestaat o.a. uit: tips met betrekking tot onderwijsmateriaal en (hulp)middelen voor woordenschat, klankonderwijs, sociaal emotioneel leren en traumasensitief onderwijs. Dit pakket is samengesteld door het expertiseteam in samenwerking met de onderbouwcollega’s van Taalschool Utrecht.

Het doel van dit startpakket is scholen inzicht te geven in waarmee rekening gehouden moet worden, wanneer er een onderbouwleerling wordt aangemeld. Daarnaast bevat het een overzicht van materialen en middelen om deze leerling te ondersteunen bij het leren van de Nederlandse taal.
Ook is er een ‘Handreiking voor verdere begeleiding…’ die scholen ontvangen wanneer een leerling vanuit Taalschool Utrecht doorstroomt naar de vervolgschool. Deze geeft ook handvatten voor het inrichten van het onderwijs aan kleuters die na aankomst in Nederland direct starten op een reguliere school. 
 

Woordenschat 

Het leren van een nieuwe taal kost 5 á 7 jaar. Hiervoor is effectief woordenschatonderwijs van groot belang. De leerlingen breiden hun woordenschat uit o.a. door middel van interactie met Nederlandssprekende leerlingen en feedback op hun taal van de onderwijzers.

Effectief woordenschatonderwijs vereist dat:​
 

• Leerkrachten doelgericht werken​
• Zij de leerlingen een (taal)rijke leeromgeving bieden​
• Leerlingen de mogelijkheid krijgen om een persoonlijke woordvoorraad met diepere woordbetekenis op te bouwen
• Leerlingen feedback krijgen van de leerkracht​
• Leerlingen een gereedschapskist met strategieën aangereikt krijgen om zelf ook woorden te leren

 
Tips voor woordenschat onderwijs:

• Bied standaard zinnen/vraagzinnen aan bij dagelijkse structuren. Bv ‘Mag ik naar de wc?’, ‘Ik wil in de hoek spelen’.
• Label de woorden in de klas (zie verderop de link naar logo3000)
• Ondersteun het dagprogramma met picto’s (zie verderop bij Traumasensitief onderwijs)
• Geef aandacht aan de woorden van de materialen, voorwerpen, plekken in de klas.
• Laat de leerlingen meedraaien in vaste structuren en rituelen zoals de dagen van de week, een dag opening, etc.

Hieronder staan een aantal links naar voorbeelden van een taalrijke leeromgeving, materiaal om in te zetten tijdens de lessen en middelen om de leerlingen zelfstandig te laten oefenen. Zie ook NT2.
 

Klankonderwijs 

Een belangrijk onderdeel van het woordenschatonderwijs is het aanbieden van de Nederlandse klanken. Hoewel ons alfabet in meerdere talen terugkomt zijn de klanken vaak verschillend. Hierdoor blijven leerlingen fouten maken in de uitspraak van woorden, het correct lezen van woorden en tijdens de spellingsles.
 
Tips voor voor klankonderwijs:

• Klankbeheersing checken, kan de leerling klanken onderscheiden en correct nazeggen?
• Klanken die niet geautomatiseerd zijn aanbieden volgens een klankles
• Informatie over de klankles vindt u via deze twee links: Klankonderwijs Brochure en Video Klankonderwijs
• Informatie over de klanken van andere talen vindt u via deze link: Moedint2

 

Taalrijke leeromgeving 

Hoe richt je een taalrijke kleuterklas in?
Op deze Belgische school zitten nieuwkomers in de kleutergroep. Hoe maak je als leraar het verschil voor kwetsbare kinderen in je klas? Taaldocent Marlies Algoet en prof. Piet Van Avermaet zoeken het uit in de klas van juf Jelke. Hoe werkt zij aan een rijke taalomgeving in haar kleuterklas? En wat doet dat met de kinderen? Marlies en Piet kijken en coachen. Hoe werk je aan rijke taal in de kleuterklas? – Klasse
 

Digitale middelen 

Babadada
Voorop staat het onderwijzen van de Nederlandse taal, daarnaast het zelfstandig verwerken van de leerling. Hierbij kunnen ook ouders ingezet worden. Het openen van het netwerk in de thuistaal is al de eerste stap. De website Babadada.nl bied hierbij een fijne ondersteuning in meer dan 40 talen. 

Kinderen Nederlands leren met Emma (app)
Kinderen van gezinnen waar Nederlands de tweede taal is (NT2), hebben vaak grote moeite met het vlot opbouwen van voldoende woordenschat. Aangezien de ouders geen (of gebrekkige) Nederlandse taalbeheersing hebben, kunnen kinderen en ouders niet samen oefenen. Dat maakt het extra lastig om een taalachterstand in te halen. Ook hebben deze kinderen vaak moeite met het juiste lidwoord te gebruiken.
De app Talen leren met Emma is bijzonder geschikt voor NT2 kinderen om de Nederlandse woordenschat te vergroten. Daarnaast leert de app kinderen om bij elk zelfstandig naamwoord ook het juiste lidwoord te gebruiken. Kinderen kunnen de app vrijwel zonder begeleiding gebruiken. De app is de eerste 3 weken gratis. 🇳🇱 Kinderen Nederlands leren met Emma - App voor kleuters en peuters (leerkinderentalen.nl)

LOGO3000
LOGO3000 heeft een selectie woorden gratis beschikbaar gesteld. Een mooie lijst van 500 belangrijke basiswoorden. Hierbij zijn op basis van de praatplaten bij de diverse thema’s lestips geschreven waar ook mensen met weinig onderwijservaring en/of medewerkers zonder ervaring met nieuwkomers direct mee kunnen starten. De thema’s kunnen in de eerste 3 maanden in willekeurige volgorde worden aangeboden.
LOGO3000 kan ingezet worden door met de leerlingen de plaat voor te bespreken. De leerling kan daarna de woorden zelfstandig aanklikken om ze herhalen.
Via de link zijn ook woordlabels te downloaden die in de klas kunnen worden opgehangen voor het woordbeeld. LOGO3000 interactieve taalplaten op thema


 
Squla inzetten onder schooltijd
Het vak WoordExtra helpt peuters en kleuters in groep 1 en 2 bij het oefenen en vergroten van hun woordenschat. Met leuke spelletjes komen in ruim 6.000 vragen de belangrijkste woorden aan bod die kinderen moeten kennen als ze naar groep 3 gaan.
Squla is een oefenplatform voor kinderen in groep 1 t/m 8. Speel en oefen gratis met alle vakken in de klas van 08.30 tot 15.00 uur (op woensdag tot 13.00 uur). Voor leerkrachten is Squla gratis. Oefen en Vergroot de Woordenschat | Peuters en Groep 1 & 2 (squla.nl)
 
Online prentenboeken in alle talen
Het inzetten van prentenboeken is een fijne manier om de leerlingen meer taal aan te bieden. Echter om het boek te begrijpen is 85% tekstdekking nodig. Het netwerk in de thuistaal openen kan de leerling de mogelijkheid geven om het verhaal te begrijpen en de Nederlandse woorden te kunnen labelen.
‘Prentenboeken in alle talen’ is een initiatief van  Stichting VoorleesExpress. De VoorleesExpress zorgt ervoor dat kinderen die moeite hebben met taal extra aandacht krijgen. Samen met de ouders streven we ernaar dat taal en leesplezier een vaste plek in het gezin krijgen. Boeken – Prentenboeken in alle talen’
 
 

Sociaal emotionele ontwikkeling en traumasensitief onderwijs 

Nieuwkomers hebben allen hun eigen migratie verhaal. Voor iedere leerling is de overstap naar een nieuwe school een spannende tijd. Zeker wanneer zij de taal niet machtig zijn. Het creëren van een voorspelbare leeromgeving gaat bijdragen aan het gevoel van veiligheid. Hieronder een aantal links en adviezen rondom sociaal emotionele ontwikkeling en traumasensitief onderwijs.

De eerste stap naar een veilige omgeving is kennis maken met het nieuwe gezin. Een uitgebreide intake gaat hierbij helpen. Inzicht krijgen in de achtergrond van de leerling kan helpen om externe en interne factoren te kunnen duiden. Gebruik deze tips voor een uitgebreide intake.

Tips in oudercontact:

• Nodig ouders uit voor een rondleiding, laat de leerling vertellen over de klas in zijn eigen taal.
• Spreekt verwachtingen uit van de school en de klas, waar moeten ouders rekening mee houden.
• Vertel in de uitnodiging waar het gesprek over gaat, zo kunnen ouders zich voorbereiden.
• Gebruik een vertaal app bij gesprekken of een tolkentelefoon.

 
Een volgende stap is aandacht voor sociaal emotionele ondersteuning in de klas. 'Tools' voor sociale situaties biedt voorspelbaarheid en veiligheid. Zo weet het kind welk gedrag er van hem/haar verwacht wordt, dit draagt bij aan positieve relaties. Nieuwkomers hebben volwassenen nodig om te modellen welk gedrag er wordt verwacht en dat zij een co-regulator zijn in stressvolle situaties. Inzicht in de ‘Window of tolerance’ geeft een inkijk in het gedrag van leerlingen die te maken hebben met een hoog stressniveau, Trauma en stress bij kinderen en ouderen | Augeo Foundation (filmpje). Via deze link is een video beschikbaar die de window of tolerance toelicht. Zie ook Sociaal Emotioneel Leren.
Tip voor sociaal emotionele ondersteuning in de klas:

• Hang een emotiemeter bij de deur, leerlingen kunnen aanwijzen hoe zij zich voelen. Als de leerling hoog in emotie zit zal het gebruiken van taal niet altijd lukken.
• Bedenk welke leeftijd past bij het gedrag van de leerling en pas het pedagogisch handelen en de verwachtingen hierop aan.
• Een nieuwe leerling zorgt voor een verandering in de fase van groepsvorming. Ga weer terug naar de Forming fase en bied passende activiteiten aan om de nieuwe leerling kennis te laten maken met de routines, structuren en mede klasgenoten. Via deze link een boek met 108 werkvormen voor groepsvorming.
• Bied basis sociale vaardigheden aan en model hierbij de gedragsverwachting. Via het boek ‘SEL’ van Kees van Overveld hebben wij een eigen SEL methodiek geschreven. In dit artikel een korte toelichting over deze manier van werken.

Een andere belangrijke stap is traumasensitief onderwijs. Bedenk wat is de reden dat de leerling bepaald gedrag laat zien. Waarschijnlijk is er iets gebeurt waardoor hij/zij uit zijn ‘Window of tolerance’ is geraakt. Welke factoren vanuit de thuissituatie spelen mee in de sensitiviteit van de leerling. Het feit dat de leerling op school is en elke dag weer de klas in stapt is al een overwinning. Probeer door een traumasensitieve bril te kijken. Leony Coppens vertelt in deze video over ‘Oog voor trauma en veerkracht’, Oog voor trauma en veerkracht | CCE (Centrum voor Consultatie en Expertise). Zie ook Traumasensitief onderwijs.


Tips voor Traumasensitief onderwijs:

• Weer voorspelbaar en gebruik visuele ondersteuning. Bijvoorbeeld pictogrammen voor het dagprogramma of vaste routines in de klas. Via Sclera picto’s is voor bijna elke handeling of situatie een pictogram te vinden.
• Bedenk welke gedachten en gevoelens het gedrag hebben veroorzaakt. Is er iets gebeurt wat het gedrag heeft getriggerd. Dit kan ook een geluid, een geur of een beeld zijn die een herinnering oproept.
• Geef een leerling een ‘time-in’ in plaats van een ‘time-out’. Een rustige plek in de klas om af te koelen en om weer in controle te komen.
• Via Augeo is er een e-learing over het bieden van steun aan vluchtelingenkinderen. Deze e-learning is gratis te volgen. Traumasensitief onderwijs - Augeo
• In een hand-out zijn verschillende factoren beschreven die antwoord geven op de vraag ‘Wat kun je doen als een kind buiten zijn raampje gaat?’

Advies literatuur (kopje)
Voor woordenschatonderwijs:
Nulft, D. van den & Verhallen, M. (2009). Met woorden in de weer: praktijkboek voor het basisonderwijs (2e herziene druk). Bussum: Uitgeverij Coutinho.
Coenen, J. & Nout, M. (2012). Woorden in prenten, deel 1: prentenboeken en het NT2-onderwijs. Rotterdam: Bazalt Educatieve uitgaven.
 
Voor grammatica en klanken:
Coenen, J.  en Heijdenrijk, M. 2010. Zien is Snappen: grip op lessen Nederlands voor anderstalige kinderen. Rotterdam: Bazalt Educatieve uitgaven.
 
Voor sociaal emotionele ontwikkeling en traumasensitief onderwijs
Coppens, L., Schneijderberg, C. en Van Kregten, C. (2021). Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. Amsterdam. Uitgeverij SWP
Van Overveld, K. (2017). SEL. Sociaal emotioneel leren als basis. Uitgeverij Pica.